oSMANLI PAPARAZZİLERİ:MİNYATÜRCÜLER

 Gazetenin, televizyonun ve fotoğrafın olmadığı devirlerde yaşanan düğün, dernek, kutlama ve sünnet gibi olaylar günümüze 'Surname' adı verilen minyatürlü şenlik kitapları sayesinde geldi. Osmanlı Edebiyatı alanında bugün Türk üniversitelerinin 'en kıdemli' öğretim üyesi olan Prof. Dr. Günay Kut en ünlü 'surname'leri anlatıyor Türk edebiyatının en canlı ve en ilginç örnekleri olan 'Surname' adını taşıyan kitaplar, geleneksel değerlerinin yanısıra geçmişi bugüne taşımaları bakımından da büyük önem taşırlar.  'Sur' Farsça 'düğün', 'náme' de kitap anlamına gelirdi. Padişahların kızlarını evlendirmeleri veya şehzadelerini sünnet ettirmeleri 'sur' denilen bu büyük şenliklerle yapılır, şenlikler sırasında günler süren sayısız eğlenceler düzenlenir ve ziyafetler verilirdi. Şenlikler kimi zaman hükümdarının emriyle bazen de sanatçılar tarafından gönüllü olarak en ince ayrıntıları bile kaydedilerek düzyazı veya şiir şeklinde káğıda dökülür, ortaya çıkan bu eser 'surname' adını alırdı. Geçmişin şenlikleri bugüne işte bu surnameler sayesinde ulaştı.

ÇANAK YAĞMASI

'Sur emini' denilen düğün sorumlusu herşeyin başında bulunur, hazırlıklar ve iş dağılımı hiçbir şekilde aksamazdı. Düğün hazırlıkları bir yıl öncesinden başlar, ilk iş olarak mutfak eşyaları, kap-kacak, çini tabak, bardak, sini, kaşık, kazan gibi malzemeler satın alınırdı. 16.-18.yüzyıl arasında kullanılan tabaklar İznik'ten ısmarlanırken 19.yüzyılda yaşanan batı etkisiyle Saksonya çinileri kullanılır oldu. İstanbul'da yapılan şenlikler genellikle o zamanlarda 'Atmeydanı' denilen şimdiğin Sultanahmet Meydanı'nda ve bugün Türk ve İslam Eserleri Müzesi olarak kullanılan İbrahim Paşa Sarayı'nın önünde yapılırdı. Kutlamaların ve düğün alaylarının Kağıthane, Dolmabahçe ve Okmeydanı'nda düzenlendiği de olurdu. 1675 tarihinde yapılan sünnet ve düğün şenlikleri ise Edirne'de yapıldı.Surnamelerde şenlikler ayrıntılarıyla anlatılırdı. Eğlenceler, fişek gösterileri, hediyelerin nitelikleriyle özellikleri ve kimler tarafından verildikleri ve yabancı misafirler gibi detayların bugün bütün yönleriyle bilinmesi, bu eserler sayesindedir.Halk için verilen ziyafete 'çanak yağması' veya 'umum ziyafeti' denirdi. Meydana dizilen çanaklarda geleneksel yemekler yani pilav, et ve zerde ikram edilir, kadın- erkek, genç-yaşlı binlerce kişi çanaklardaki yemekleri yedikleri sırada çıkan kargaşalar düğünün düzenini korumakla görevli olan tulumbacılar tarafından yatıştırılırdı. Üst düzey davetliler, çanak yağmasını çadırlarından seyrederlerdi.

HEPSİ TARİHE GEÇTİ  Büyük düğünlerle ilgili bilgilere sadece surnamelerde değil, bazı Peçevi ve Raşid gibi bazı tarih kitaplarında da rastlanır. Son derece debdebeli ve tantanalı olan 'sur' geleneği bir yerde sarayın halka inmesi ve sokaktaki insanı kucaklamasıdır. Binlerce halk çocuğunun şenlikler sırasında sünnet ettirilmesi, halk için ziyafetler verilmesi ve fakirlerin evlerine tepsilerle yemekler gönderilmesi de bu hedefe yöneliktir.

150 DOKTORLU SARAY SÜNNETİ  Osmanlı düğünlerinin en uzunu 1582'de 3. Murad'ın oğlu 3. Mehmed için yapıldı ve 52 gün 52 gece devam eden şenlikler surnamelerde gün gün anlatıldı. Bu surnamelerin en ünlüsü, devrin tanınmış tarihçisi Gelibolulu Mustafa Ali'nin vermiş olduğu şiir şeklindeki eserdi.

'İntizam' adlı yazarın 3. Murad'ın emriyle hazırladığı bir diğer Surname ise, Nakkaş Osman ve ekibi tarafından 427'si halen elimizde bulunan 500 adet minyatürle süslendi. 1582 düğünü bu eser sayesinde törenleriyle, yemek sofralarıyla ve eğlencelerinin bütün ayrıntılarıyla muhteşem bir kitap halinde bugüne ulaştı. Eser halen Topkapı Sarayı Müzesi kitaplığında saklanıyor.

Kaynak:

http://arsiv.hurriyetim.com.tr/ozel/turk/99/10/18/ozehab/13oze.htm

* * *

           

GELENBEVİ İSMAİL

1730 yılında Manisa ilimiz’in Kırkağaç ilçesi Gelenbe bucağında doğdu. İlk öğrenimini müderris olan babasının yardımıyla yaptı. Daha sonra İstanbul’a gelerek zamanın ünlü bilgini olan Mehmet Emin Efendi den ders aldı. 1763 yılında müderris olma hakkı tanındı ise’de hocasından ders almayı sürdürdü. Bilim alanındaki çalışmalarının önemi, yapıtlarıyla kanıtlanan İsmail Gelenbevî; özellikle matematikte güçlü bilgisiyle tanınır. Cebir, Geometri, mantık, felsefe konularında 30’dan fazla kitap yazmıştır. Logaritmanın bulunuşuyla kullanılışını Türklere tanıtan ilk bilim adamımızdır. Kağıthane’de Sultan III. Selim’in hazır bulunduğu bir top atışları talimi sırasında hedefler gerektiği gibi isabet edilemiyordu. İsmail Gelenbevî toplardaki açı yanılmalarını matematik yöntemleriyle çözdü ve onun bu başarısı Osmanlı Sultanı III. Selim’in takdirleriyle karşılandı. Yaşadığı dönemde İstanbul’a gelen bir Fransız bilgini Babı Âli’ye gelerek bir logaritma çizelgesi sunar ve belirtildiğine göre Osmanlılar arasında bunu bilen bir kimsenin olmadığını üstü kapalı olarak anlatmaya çalışır. Bunun üzerine Babı Âli'’dekiler Fransız bilginini İsmail Gelenbevî’ye yollarlar. Fransız bilgini Gelenbevî’ye bu konudaki bilgisini sorar. Bunu cevaplamasını ister. Gelenbevî az zaman ister ve Fransız bilgini tekrar geldiğinde kendisine logaritma çizelgesiyle ilgili olarak hazırladığı küçük bir kitap verir. İki bölümden oluşan bu kitabise birinci bölümünde logaritma çizelgesini bulundurmakta ikinci bölümündeise logaritmanın kullanılışı anlatılmaktadır. Bu durum karşısında Fransız bilgini hayrete düşer ve İsmail Gelenbevî’ yi kutlar ve ona büyük saygı duyar. Gelenbevî hayatının son zamanlarında bahriye (denizcilik) okulunda matematik dersleri verdi. Hatta Bursa ilimiz’in Yenişheir ilçesine bağlı Fener’de kadılık yaptı. Bir yıl ancak yürütebildiği bu görevi esnasında amansız yakalandığı bir hastalık sonucu 1791 yılında Fener’de hayata gözlerini yumdu.